80 jaar nadat haar verloofde omkwam in een auto-ongeluk, vonden hun nakomelingen elkaar

De nieuwe archiefcollectie die onlangs aan MyHeritage is toegevoegd, Litouws-Joodse archieven van LitvakSIG, 1795-1940, is van bijzonder belang voor mensen die afstammen van de Joodse gemeenschap van Litouwen en de omliggende gebieden. Vandaag willen we graag een fascinerend en bitterzoet verhaal onder de aandacht brengen van MyHeritage gebruiker Eli Rabinowitz, die van Litouws-Joodse afkomst is.

Eli Moses Rabinowitz is een filmmaker, webontwikkelaar en fotograaf die is geboren in Kaapstad, Zuid-Afrika en momenteel woont in Perth, Australië. Veel leden van de Joodse gemeenschap in Zuid-Afrika hebben Litouwse wortels. Eli begon zich te interesseren voor genealogie in 1992, en heeft zijn familielijnen getraceerd naar verschillende Joodse gemeenschappen in Europa. Zo was zijn derde overgrootvader, Avraham Shlomo Zalman Zoref, een volgeling van de Gaon van Vilna (een bekende wijsgeer uit Litouwen) en emigreerde hij in 1811 vanuit zijn geboorteplaats Kėdainiai, Litouwen, naar Jeruzalem. Avraham was een pionier in de wederopbouw van de Asjkenazische Joodse gemeenschap in de Oude Stad van Jeruzalem en speelde een centrale rol in het verkrijgen van vergunningen voor de wederopbouw van de beroemde Hurva Synagoge.

Toen Eli onderzoek begon te doen naar zijn familie, wist hij heel weinig over de oudoom wiens naam hij geërfd had – Moshe. Wat hij wel wist was dat Moshe was omgekomen bij een auto-ongeluk, 6 weken voordat hij zou gaan trouwen, ergens eind jaren twintig of begin jaren dertig.

Maar wat is er precies met Moshe gebeurd? En wat is er geworden van de jonge vrouw die Eli’s oudtante had moeten worden?

Een foto van Moshe Rabinowitz met zijn verloofde, Paula Lichtzier, ingekleurd en verbeterd op MyHeritage

Terwijl Eli zijn familiegeschiedenis terug traceerde naar de Joodse gemeenschappen van Europa, leerde hij dat zijn grootvader, Nachum Mendel Rabinowitz, in 1887 werd geboren in Orla – een klein dorp in de buurt van Bialystok, Polen – en uiteindelijk naar het zuiden migreerde naar wat toen Palestina was en zich vestigde in Zuid-Afrika. Nachum’s broer Moshe, naar wie Eli is genoemd, voegde zich in 1921 bij zijn broer in Zuid-Afrika.

In november 2010 was een Poolse onderzoeker genaamd Wojciech Konończuk een boek aan het schrijven over de Joodse gemeenschap van Orla en stuitte op Eli’s onderzoek online. Wojciech nam contact op met Eli met de vraag of hij getuigenissen of foto’s van de Orla tak van zijn familie kon delen, en Eli begon zijn onderzoek met hem te delen.

Ongeveer 6 maanden later maakte Eli een erfgoedreis door Letland, Litouwen, Polen, Hongarije en Turkije. Op zijn weg terug naar Australië, stopte hij om zijn laatste overlevende tante, Sarah, in Jeruzalem te bezoeken. Tijdens het bezoek gaf Sarah hem een foto die ze van Orla had: een schoolfoto met de leerlingen die een bord vasthouden met de tekst “Orla Gemeenteschool II” in het Jiddisch, en met het jaartal 1920 op de achterkant geschreven. Ze wees op de leraar in de linkerbenedenhoek van de foto: Moshe, Eli’s oudoom.

De foto die Eli’s tante Sarah hem gaf

Eli scande de foto en stuurde ze naar zijn familie – en naar Wojciech, de Poolse onderzoeker.

Een maand later schreef Wojciech naar Eli met een merkwaardig toeval: hij had een foto ontvangen van een onderzoeker in Londen die erg leek op die van Eli.

Mary, die onderzoek deed naar een andere familie dan Orla, kende de namen van de personen op de foto niet, maar had de foto gedeeld omdat Orla op de banner wordt genoemd. Toen Wojciech de foto zag, herkende hij onmiddellijk de leraar linksboven als Moshe Rabinowitz – dezelfde persoon op de foto die Eli hem een maand eerder had gestuurd.

Wojciech hielp Eli en Mary de aanknopingspunten met elkaar te verbinden: toen hij Moshe’s naam noemde tegen Mary, antwoordde zij dat dat de naam was van de man die verloofd was met Paula Lichtzier uit Orla – een lid van een van de families waarnaar zij onderzoek had gedaan. Zij voegde eraan toe dat Moshe 6 weken voor zijn huwelijk met Paula was omgekomen bij een auto-ongeluk. Enige tijd na de dood van Moshe was Paula getrouwd met ene Joe Pinn, en zij kregen een dochter: Ray Hengy, die in Freiburg, Duitsland woonde.

Mary bracht Eli in contact met Ray, en Ray stuurde hem enkele foto’s, waaronder enkele van Paula met Moshe’s familie.

“Het was een beetje griezelig om foto’s van mijn familie te ontvangen van een vreemdeling in Duitsland,” zegt Eli. “Blijkbaar onderhield Ray’s moeder, Paula, een nauwe band met Moshe’s familie in Kaapstad na Moshe’s tragische dood.” Eli’s tante Sarah schreef in haar memoires dat ze close bleef met Paula na Moshe’s dood, en dat Paula zelfs een trouwjurk voor haar naaide toen Sarah trouwde.

Eli ontmoette Ray voor het eerst in Warschau in mei 2012. Samen met hun echtgenoten en met Wojciech, reisden ze naar Bialystok, Orla, en Treblinka – waar een gedenksteen staat ter nagedachtenis van de gemeenschap van Orla.

Eli en Ray in Treblinka

Toen ze elkaar ontmoetten, toonde Ray Eli iets aan haar vinger: een oude verlovingsring.

Ray vertelde Eli dat dit de verlovingsring was die Moshe aan Paula had gegeven, en dat Paula die haar hele leven heeft gekoesterd.

Later was Eli in staat om meer details over Moshe’s dood te verzamelen door contact op te nemen met de Joodse begrafenisvereniging om de exacte overlijdensdatum te achterhalen en aan de hand daarvan de plaatselijke krantenarchieven te doorzoeken. Hij vond twee krantenknipsels die erover berichtten, waaronder het volgende, dat een gedetailleerd verslag van het ongeluk gaf:

“Een jonge Joodse leraar Hebreeuws, Rabinowitz genaamd, wonende in Coghill’s Hotel, Wynberg, werd dodelijk gewond bij een crash tussen een auto en een bus bij Salt River om 12:40 uur vandaag,” staat er in het verslag. Het beschrijft de omstandigheden van het ongeluk en vermeldt dat Moshe de broer was van “Ds. Mr. Rabinowitz, een Joodse dominee”. Aan het eind staat: “Hij was verloofd met een jonge vrouw die onlangs uit Palestina is aangekomen.”

Moshe Rabinowitz, ingekleurd en verbeterd detail van een familiefoto

Helaas zijn Paula’s dochter Ray en haar man Heinrich vorig jaar overleden. Maar Eli is zeer dankbaar dat hij de gelegenheid had hen te ontmoeten en de cirkel te sluiten die zo pijnlijk open bleef door de vroegtijdige dood van zijn oudoom. We kunnen ons voorstellen dat Moshe zo trots zou zijn geweest op zijn naamgenoot voor alle moeite die hij heeft gestoken in het blootleggen van zijn verhaal.

Eli zegt dat hij het uitgebreide databasemanagement en DNA-beheer van MyHeritage erg nuttig heeft gevonden bij zijn onderzoek, en dat hij vooral onder de indruk is van de fotofuncties. “Ik heb een aantal van mijn ingekleurde foto’s op mijn netwerken gedeeld, met veel positieve feedback,” zegt hij.

Op de vraag of hij nog tips heeft voor andere genealogen, zegt Eli: “Wees doelgericht – wees ruimdenkend, en volg je aanwijzingen, ook al lijken ze een andere richting uit te gaan; vraag het de experts – vriendelijk! Zeg alstublieft en dank u, en u zult meer geluk op uw weg vinden dan door arrogant en een allesweter te zijn; wees geduldig en grondig; en wees bereid te reizen om de context en de algemene geschiedenis en geografie in te vullen.”

U kunt meer lezen over Eli’s onderzoek op zijn blog: https://elirab.me/

Heeft uw familie ook wortels in de Joodse gemeenschappen van Litouwen en de omliggende regio’s? Wie weet welke verhalen u kunt ontdekken in onze nieuwe collectie historische documenten! Zoek nu in LitvakSIG Litouws-Joodse archieven, 1795-1940.