De Dag van de Leraar en de geschiedenis van dit beroep
Leerkracht is één van de oudste beroepen in onze geschiedenis. Ter gelegenheid van De Dag van de Leraar vandaag en de Nationale Onderwijsweek duiken we eens dieper in de geschiedenis van dit prachtige beroep.
Heel vroeger bestond er geen officiële opleiding om leerkracht te kunnen worden. Een ondermeester leerde het vak van bijvoorbeeld zijn vader of van andere schoolmeesters. Na enkele jaren werd een ondermeester schoolmeester. De stad Antwerpen had zelfs een schoolmeestersgilde, de Sint Ambrosiusgilde, opgericht op 19 mei 1530 en ontbonden door het Franse bewind in 1795.
De opleiding van de onderwijzer in de 18e en 19e eeuw
In het begin van het onderwijs waren het vooral 12-tot 16-jarige jongens die schoolmeester wilden worden. Ze konden zich in het onderwijzersvak bekwamen door bij hun vader of een andere schoolmeester in de school te helpen. Ze begonnen hun werk met het ophalen van boeken en schriften en met het versnijden van pennen. Het kwam veel voor dat een onderwijzer één of meer jongens in zijn huis nam, die het op deze manier tot onderwijzer wisten te brengen. Nog tot het midden van de 19e eeuw had 90% van de onderwijzers zich langs deze weg een plaats voor de klas weten te verwerven.
Sinds de negentiende eeuw bestaan de kweekschool en de normaalschool (later opgegaan in de pedagogische academie voor het basisonderwijs, PABO), waar aankomende onderwijzers worden opgeleid om les te geven in het lager onderwijs.
Schooklas van de Roncallischool, basisschool te Gouda. Bron Nationaal Archief, CCO. Originele foto (links) ingekleurd met MyHeritage In Color (rechts)
Dorpsscholen
Dorpsscholen kwamen vanaf de late Middeleeuwen gewoonlijk voort uit de kerk. Het Vierde Concilie van Lateranen (1215) besloot dat bij elke parochiekerk een school moest worden opgericht. De leerkracht was dan vaak tevens werkzaam in de kerk, bijvoorbeeld als koster, organist, voorzanger of grafdelver. Soms had deze persoon een ander beroep ernaast, zoals schoenlapper om in het levensonderhoud te kunnen voorzien.
Vroeger waren er vooral mannelijke schoolmeesters die meestal een telg uit een schoolmeesters familie waren. Het onderwijs bestond aanvankelijk meestal uit lezen, schrijven, godsdienstonderricht en kerkzang. Later werd er soms ook rekenen aangeboden. Er werd hoofdelijk onderwijs gegeven: leerlingen van alle leeftijden zaten bij elkaar en moesten twee keer per dag bij de schoolmeester komen. Daarbij kregen ze een opdracht of waarbij de opdracht werd nagekeken. De leerlingen betaalden (soms per gevolgde les) schoolgeld.
Schrijven met een griffel op een lei
In de Middeleeuwen werd er in het onderwijs gebruik gemaakt van een wastafeltje met een schrijfstift. In de zeventiende eeuw oefenden kinderen schrijven met een griffel op een lei, voor ze overgingen op ganzenveer, inkt en papier. Het aanleren van het sierlijke zeventiende-eeuwse handschrift was zeer tijdrovend.
Wat hun maatschappelijke status betreft, zijn er twee soorten schoolmeesters te onderscheiden: de schoolmeester op het platteland en in de stad. De schoolmeester op het platteland behoorde tot de intellectuele bovenlaag, met de arts, burgemeester en predikant. Hij was dan ook een raadsman voor vele dorpelingen. In de stad behoorden de schoolmeesters tot de middenstanders, de kleine ambtenaren.
Amstenrade. Gymzaal project. Bron Nationaal Archief, CCO. Originele foto (links) ingekleurd met MyHeritage In Color (rechts)
De leraar van tegenwoordig
Tegenwoordig werkt een leerkracht van de basisschool gemiddeld omgerekend naar fulltime in het primair onderwijs een gemiddelde werkweek van 46,9 uur. Leraren in het voortgezet onderwijs komen aan 45,2 uur. Als wordt het steeds gebruikelijker om ook parttime aan de slag te gaan en co leerkracht te hebben.
Wat herinnert u zich nog het best van uw tijd dat u nog naar school ging? Welke leraren en anekdotes staan u bij? En wist u dat u de schooljaren van uw voorouders ook kunt onderzoeken in de MyHeritage archieven? Laat ons weten in de reacties wat u heeft gevonden en vergeet niet uw bevindingen ook vast te leggen! Ook uw schooljaren vormen tenslotte weer een bijzonder stukje van uw familiegeschiedenis!
