De KGB en het IJzeren Gordijn: een familiemysterie na tientallen jaren opgelost

Rani Markovich had al talloze pogingen ondernomen om zijn in de voormalige Sovjet-Unie verdwenen familieleden op te sporen en hij ging ervan uit dat hij hen nooit meer zou vinden. Zijn grootvader was indertijd door het IJzeren Gordijn van zijn broers gescheiden geraakt en alle pogingen om hen weer terug te vinden waren mislukt. Er was geen spoor meer van hen te vinden.

Rani’s tante, de enige die licht op het familiemysterie kon werpen, had de ziekte van Alzheimer gekregen. Alles wat zij aan informatie had kunnen verschaffen, was niet meer te achterhalen. Voor Rani liep het spoor dood.

Dit veranderde allemaal toen Rani’s broer een interview met Gilad Japhet zag, waarin deze oprichter en CEO van MyHeritage vertelde over het succes van zijn bedrijf bij het opsporen van vermiste familieleden. Rani zag tot zijn verbazing dat MyHeritage werd geleid door een oude vriend van hem. 30 jaar daarvoor hadden hun wegen zich gescheiden, maar voor die tijd waren het zeer goede vrienden geweest. Rani nam zonder omwegen contact via Facebook op, om Gilad om hulp te vragen.

“Ik zou het zeer op prijs stellen als je me in contact zou kunnen brengen met de juiste mensen in jouw bedrijf. Misschien kunnen die een wonder verrichten en me helpen om een oude, tot nu toe onbereikbare droom te vervullen. Ik ben op zoek naar verdwenen familieleden van mijn grootvader, gezegend zij zijn aandenken, maar ik beschik slechts over een paar snippertjes informatie.”

Rani schreef dat hij zich ervan bewust was dat dit onderzoek zo goed als onmogelijk zou zijn. Rani wist niet dat “onmogelijk” niet voorkomt in het woordenboek van Gilad! Dit was precies het soort uitdaging dat Gilad niet kon weerstaan. Gilad reageerde onmiddellijk en vroeg om meer details. Hij zei dat hij Rani niet zou doorverwijzen naar iemand anders in het bedrijf. Hij zou het onderzoek zelf op zich nemen. Vanaf dat moment ging alles heel snel.

Rani vertelde Gilad alles wat hij van zijn familiegeschiedenis afwist, wat op dat moment heel weinig was. Ongeveer 35 jaar geleden had Rani een stamboomwerkstuk voor zijn middelbare school gemaakt. Voor dat werkstuk had hij zijn opa Shabtai (Sheftel) geïnterviewd. Jammer genoeg waren de stamboom en de opnamen van het interview later tijdens een verhuizing verloren geraakt.

Grootvader van Rani

Rani’s grootvader Shabtai (Sheftel) Baskin is geboren in Sloetsk, in Wit-Rusland. Hij was een zionistische activist die in de jaren twintig van de vorige eeuw werd gearresteerd wegens verboden zionistische activiteiten en naar een goelag in het Oeralgebergte werd gestuurd. Na zijn vrijlating werd hij naar Stalingrad gestuurd. Van daaruit zwierf hij naar de stad Nikopol in Oekraïne. In Oekraïne werden zijn twee dochters geboren: de moeder en tante van Rani.

Toen de Duitsers de Sovjet-Unie binnenvielen, vluchtte het gezin oostwaarts. Rani’s grootvader was een fervent radioamateur. Daardoor hoorde hij dat de Duitsers Joden vermoordden. Na een reis richting het oosten, arriveerden hij en zijn familie in Armenië. Na de oorlog besloot hij gevolg te geven aan zijn zionistische denkbeelden en naar Israël te emigreren.

Sheftel en zijn familie beleefden een vreselijke tragedie. Zijn zoon Zvi sneuvelde in 1948, aan het begin van de Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog, kort nadat hij naar Israël was geëmigreerd. Op dat moment veranderde hij zijn achternaam van Baskin in Beit-Zvi, ter nagedachtenis aan zijn gevallen zoon Zvi.

In de jaren dertig van de vorige eeuw was Sheftel het contact met zijn familie kwijtgeraakt maar hij bleef altijd naar zijn broers zoeken. Sheftel stierf in de jaren tachtig, zonder dat hij zijn broers ooit had kunnen terugvinden. Rani wilde vooral zijn grootvader eren door zijn verloren familieleden op te sporen.

Een onbekende foto en een onbekende naam

Rani herinnerde zich een oude familiefoto van een vrouw en een kind. Zijn tante had hem verteld dat zijn grootvader de foto na de oorlog had ontvangen van de weduwe van een van zijn broers, uit de omgeving van Leningrad, het huidige Sint-Petersburg. Rani en zijn familie hadden de foto niet meer. De foto was verloren geraakt, evenals de naam van de vrouw en het kind.

Rani wist ook nog dat hij in 2003 Wit-Rusland had bezocht en dat hij bij het archief documenten over de familie van zijn grootvader had aangevraagd. In een van de documenten stond de naam Polina Josipovna Baskina. Hij kon zich echter niet meer herinneren wie zij was en waarom ze in het document werd genoemd.

Gilad ging aan de slag met de weinige informatie die hij tot zijn beschikking had. Hij ging op zoek naar de naam Polina Josipovna Baskina in de gigantische databases van MyHeritage. Baskina is een zeldzame achternaam, evenals de voornaam Polina. De combinatie van de twee namen is nog zeldzamer. Dit vergroot de kans om iemand aan de hand van die naam te vinden.

Hij schreef aan Rani:

“We zullen spoedig de waarheid weten. Misschien wordt het een teleurstelling maar het kan ook een emotionele ontmoeting worden. Dergelijke familieherenigingen motiveren mijn ongebruikelijke activiteiten, zoals tot diep in de nacht aan jouw onderzoek werken.”

Gevonden voorwerpen

Gilad benaderde het mysterie vanuit alle mogelijke hoeken en zijn zoektocht leverde een prachtige vondst op. Hij vond een verwijzing naar Sheftel Baskin in een boek van professor Ziva Galili over zionistische acties in Sovjet-Rusland. Blijkbaar (en tot Rani’s grote verbazing) wilden de Sovjets Shabtai zo graag kwijt dat ze hem bij uitzondering een visum hadden verleend om naar Palestina te emigreren. Het nieuws over dit visum bereikte hem echter nooit, dus hij kon er niet van profiteren.

Gilad vroeg professor Galili of ze nog meer informatie had. Ze doorzocht het onderzoeksmateriaal voor haar boek en vond een drie uur durende opname van een vraaggesprek met Sheftel uit 1966! Rani ontving een kopie en heeft nu een zeldzame opname van een interview met zijn grootvader, meer dan 50 jaar geleden. Het levensverhaal van zijn opa is fascinerend. De baby die op de achtergrond huilt, is Rani’s oudere broer!

Na beluistering van de opname begreep Gilad dat er meer informatie moest zijn te vinden in het KGB-dossier van Sheftel. Hij was immers door de KGB ondervraagd.

Gilad deed een beroep op Yuri Dorn, een professionele genealoog in Wit-Rusland, en vroeg hem om op zoek te gaan naar de bewuste documenten. Yuri stortte zich op de archieven en wist al snel enkele documenten te vinden. Gilad was zeer opgetogen toen hij hoorde dat Yuri ook de naam van de broer van Rani’s grootvader vond. De broer van Sheftel heette Boris. Hij vond zelfs de naam en het adres van de grootvader van Rani’s grootvader, waar de familie had gewoond. Deze bemoedigende vondsten verhoogden de kansen om hun levende nakomelingen te lokaliseren.

Gilad vroeg Rani om te zoeken naar documenten of familiefoto’s die van nut konden zijn. Een week later hoorde Rani dat zijn zoekgeraakte stamboomwerkstuk was teruggevonden!

“Ik heb goed nieuws! Mijn ouders hebben het stamboomwerkstuk gevonden dat ik als kind heb gemaakt. Ook de opname van het interview met mijn grootvader van 30 jaar geleden is weer terecht.”

Uit het stamboomproject kon worden afgeleid dat de broers van zijn grootvader Zvi (Hirsch), Pinchas en Boris heetten. Pinchas was getrouwd met een vrouw die Fania heette, en ze hadden kinderen.

De echte doorbraak volgde drie maanden later. Yuri stuurde een e-mail om te vertellen dat hij de gegevens van Pinchas en Boris had gevonden, compleet met hun adressen. Pinchas bleek te zijn gedeporteerd naar de regio Novosibirsk. Boris was tijdens zijn militaire dienst verdwenen.

De ongelooflijkste vondsten waren documenten uit Sheftels KGB-dossier met zeldzame foto’s van hem als gevangene in de Goelag. Dat dossier kon alleen worden geopend met een volmacht van Rani’s moeder. De documenten bevatten ook de details van zijn arrestatie in mei 1925, met foto’s en documentatie over zijn verhoor door ondervrager Andreyev. Sheftel was van begin 1922 tot 1923 lid van de illegale zionistische beweging Kadima in Sloetsk en werd daar tot drie keer toe gearresteerd.

Een zeldzame vondst: het KGB-formulier voor de ondervraging van Rani’s grootvader (klik om te vergroten)

Het dossier bevatte Sheftels volledige bekentenis, waarin hij ogenschijnlijk alles toegeeft wat in zijn bezit is, met inbegrip van drukwerk in het Hebreeuws. Hij had dapper geweigerd de naam en het adres te geven van de man van wie hij het materiaal had ontvangen. Er werden bij de inval ook handgeschreven Jiddische documenten gevonden.

Het dossier bevatte ook brieven van de ouders van Sheftel: “Je vader is vandaag naar Moskou gegaan om te pleiten voor een lichtere straf in verband met de longaandoening waar je al sinds je jeugd aan lijdt”, schreef zijn moeder. “Schrijf ons alsjeblieft vaker en let goed op je gezondheid.” Zijn vader beloofde hem alles in het werk te stellen om hem vrij te krijgen: “Ik ben er zeker van dat je binnen een paar maanden gratie zult krijgen. Ik zal je 10 roebel sturen. Zorg alsjeblieft dat je gezond blijft.”

Een paar dagen later vertelde Yuri aan Gilad en Rani dat het mysterie bijna was ontrafeld.

“Vandaag hebben we een belangrijke ontdekking gedaan. We hebben in Sint-Petersburg documenten gevonden waaruit blijkt dat het gezin van Pinchas naar Leningrad is teruggekeerd. In oktober 1944 keerde zijn vrouw Fania en haar twee dochters Galina en Tatiana terug naar Sint-Petersburg.”

Hij vond het graf van Pinchas en vond in het register van de begraafplaats dat de begrafenis door mevrouw Galina Petrovna Linnik was georganiseerd. Galina’s adres stond er ook bij. Het was hetzelfde adres als het adres op een immigratiekaart die Yuri had gevonden. Gilad ging ervan uit dat Galina de dochter van Pinchas was en dat ze in de loop der tijd misschien naar de Verenigde Staten of Israël was geëmigreerd.

Het laatste dat van Galina bekend was, was dat ze in 1961 in het Russische Sint-Petersberg was gezien. Gilad wist niet zeker hoe hij Galina zou kunnen vinden. Hij zocht maar tevergeefs. Hij besloot zijn geluk op Facebook te beproeven. Galina zou tegenwoordig ver in de tachtig moeten zijn, dus de kans was niet groot. Gilad gaf haar naam op en vond honderden Galina Linniks: sommigen met een Russisch en sommigen met een Engels profiel. Zoals alleen een koppige genealoog zou doen, bekeek Gilad zorgvuldig, een voor een, alle profielen van de vrouwen die tot de leeftijdsgroep behoorden. En toen … jackpot! Hij vond een ouder ogende Galina Linnik uit Sint-Petersberg, die tegenwoordig in Columbus in de staat Indiana woont. Toen Gilad haar Facebook-pagina bekeek, zag hij dat ze hem bekende namen noemde. Het was hem gelukt om het nichtje van Rani’s grootvader te vinden!

Het Facebook-profiel van Galina Linnik.

Gilad vertelde Rani op 9 november dat de zoektocht voorbij was:

“We hebben je verloren familie gevonden. Galina en Tatjana hebben Rusland inderdaad verlaten en zijn naar de Verenigde Staten geëmigreerd. Ik heb op Facebook een vrouw gevonden die Galina Linnik heet. Ze schreef dat ze in Sint-Petersburg was geboren en nu in Columbus (Indiana) woont. Ook vond ik een Tatjana, die in 2014 is overleden. Ze heeft een zoon die Michael en een man die Paul heet. Bingo! We vonden ze in de VS. Tatjana is overleden maar heeft een gezin achtergelaten en Galina leeft nog.”

Een emotionele ontmoeting

Ongeveer een half jaar nadat hij zijn vriend Gilad om hulp had gevraagd, kwamen Rani en zijn ouders voor het eerst naar de kantoren van MyHeritage om een videogesprek te voeren met hun hervonden familie. Rani en zijn ouders spraken met Galina, de dochter van Pinchas en haar zoon Paul. Ze wisselden verhalen en ervaringen uit.

De Israëlische tak van de familie bracht vervolgens een bezoek aan Galina in de Verenigde Staten. Bekijk hun ontroerende ontmoeting hier:

Rani kon niet geloven wat ze hadden bereikt:

“We dachten niet dat het mogelijk zou zijn om ze na zoveel jaren zoeken nog te vinden. Maar het ongelooflijke is gebeurd en nu zitten we hier met hen te praten.”

Rani ziet deze foto, met een foto van zijn grootvader en een foto van Pinchas, de broer van zijn grootvader, als zijn grootste overwinning. Rani schreef de volgende emotionele woorden:

“Ik denk dat deze twee ovale fotootjes ongeveer in de dezelfde tijd zijn gemaakt, meer dan een eeuw geleden, in 1915. Sindsdien hebben de fotootjes en hun eigenaren afzonderlijk het volgende meegemaakt: twee wereldoorlogen, een bolsjewistische revolutie, arrestaties, nog meer arrestaties en deportaties, een langdurige en genadeloze belegering, ernstige honger, ziekte, het communistische IJzeren Gordijn, een zwerftocht om naar Israël te kunnen emigreren, bevrijdings- en onafhankelijkheidsoorlogen, het verlies van dierbaren en emigratie naar twee verschillende continenten. Nu zijn de foto’s weer herenigd als een zinnebeeld van overwinning.”

Voor het eerst sinds de jaren dertig, toen de familie werd gescheiden, heeft de familie Markovich rust gevonden. Het verhaal van hun verstrooiing is afgesloten en het decennialange mysterie is opgelost.