Verdwenen ambachten: schoenmaker

Een paar schoenen ging vroeger een heel mensenleven mee. Schoenen waren duur en de mensen waren er zuinig op. Ze werden naar de schoenmaker gebracht in de hoop dat hij de schoenen kon oplappen en in hun oude luister kon herstellen.

Traditionele schoenmakers bestaan nog steeds. Hier en daar is er nog een echte schoenmakerij te vinden, maar ze worden steeds zeldzamer. Zoals veel andere ambachtslieden, moeten velen hun deuren sluiten. Schoenen worden al sinds jaren in massaproductie gefabriceerd en zijn gemakkelijk en goedkoop te vervangen.

De geur van echt leer en de aanblik van echt vakmanschap roepen herinneringen op aan vervlogen tijden. Een tijd waarin alles draaide om aandacht voor details, uniekheid en kwaliteit. Zou het vak van schoenmaker op den duur blijven bestaan?

(image credit: Soletopia.com)

Het concept van schoeisel ontstond duizenden jaren geleden, toen de mens begon om zijn voeten te beschermen door er dierenhuiden om te binden. Schoeisel beschermde de voeten bij ruw terrein en lange afstanden en hielp de mens om zich vrij te bewegen bij extreem warme en koude temperaturen.

Bij onderzoek van 40.000 jaar oude menselijke fossielen werden er al verzwakte teenkootjes gevonden, een aanwijzing dat er toen al schoenen bestonden.

We kunnen aannemen dat er toen al ambachtslieden waren die schoenen maakten en repareerden. De klanten hebben schoenmakers altijd gewaardeerd en geprezen om hun harde werk en toewijding aan het vak, dat soms als een kunst wordt beschouwd.

De oudste schoen ter wereld is in 2010 gevonden in een grot in Armenië. Hij was goed bewaard gebleven onder een laag schapenmest. Wetenschappers hebben de schoen gedateerd op rond de 5500 jaar oud. Het is een enkel stuk rundleer met leren veters langs de voor- en achternaden.

Ook in andere delen van de wereld zijn overblijfselen van oude schoenen gevonden, waardoor meer licht wordt geworpen op culturen en stijlen uit vervlogen tijden. Bijvoorbeeld in Mexico, waar beelden met speciaal schoeisel uit het tijdperk van de Olmeken (1500 v.Chr.) zijn gevonden.

Schoenmakers die schoenen repareerden, stonden ook bekend als schoenlappers. Ze repareerden ook leren tassen, riemen en andere accessoires. Als de ambachtsman nieuwe schoenen maakte, heette hij meester-schoenmaker.

Schoenmakers behoorden drie eeuwen geleden tot de laagste sociale klassen, net als andere ambachtslieden, zoals smeden, timmerlieden en kleermakers. In Spanje hadden mensen die met hun handen werkten op enig moment geen enkele sociale status meer. Mensen werden terughoudend om dergelijke beroepen te kiezen en om werk aan handwerklieden, zoals schoenmakers, uit te besteden. Daarom achtte de koning van Spanje het in 1783 noodzakelijk om bij koninklijk besluit te verkondigen dat ambachtslieden, zoals smeden, kleermakers, schoenmakers, timmerlieden en dergelijke, rechtschapen en achtenswaardig zijn en dat het inschakelen van ambachtslieden niet onterend is voor de familie of de persoon die gebruik maakt van hun diensten.

Koninklijk besluit (image credit: Google Books)

Zoals bij vele ambachten, werd het vak van schoenmaker doorgegeven van de ouders op de kinderen of aan leerjongens die in de werkplaats meehielpen terwijl ze het vak leerden.

In het midden van de achttiende eeuw deed de commercie haar intrede in de schoenmakerij. Er kwamen warenhuizen waar op verschillende afdelingen kant-en-klare schoenen werden verkocht. Tegen het einde van de negentiende eeuw was het maken van schoenen veranderd van traditioneel handwerk in een geïndustrialiseerd en gestroomlijnd productieproces in grote fabrieken.

Vandaag zijn veel gereedschappen en technieken uit het verleden verdwenen, vervangen door nieuwe productiemethoden. Moderne schoenen zijn meestal minder degelijk en zijn ontworpen om na korte tijd te worden vervangen.

Dus als u uw schoenen aan de deskundige handen van de plaatselijke schoenmaker toevertrouwt, weet dan dat het een ervaren vakman is, die een beroep met een rijke geschiedenis uitoefent dat bijna zo oud is als de mensheid zelf.

Kent u nog schoenmakers van weleer?