De familiegeschiedenis van Brigitte Boon-van der Mark: ‘De foto van Joseph was een onverwachte schat’

Brigitte Boon-van der Mark (53) uit Amstelveen is al ruim 25 jaar bezig met stamboomonderzoek. Daarnaast is zij actief als moderator van de MyHeritage Gebruikersgroep op Facebook. Ondertussen bestaat haar stamboom al uit 16.334 families met 45.307 personen en groeit deze nog bijna elke dag. Ze werkt er bijna dagelijks aan, in elk vrij uurtje dat ze maar kan vinden. ‘Ben ik verslaafd aan genealogie? Dat valt toch wel mee?’

Hoe is uw interesse in familiegeschiedenis gewekt?

‘Het begon door gesprekken met mijn ouders en (oud)tantes over vroeger, zo’n 35 jaar geleden. Ik bekeek oude familiefoto’s waarop – in ieder geval voor mij – onbekenden op stonden en vroeg me af: wie waren deze mensen? Wat deden ze in het dagelijks leven? En het naambordje op mijn ouderlijke woning vermeldt “van der Marck” in plaats van “van der Mark”, een vergissing van de maker. De vraag die mijn vader en ik hadden was, zou onze achternaam misschien ooit die ck hebben gehad?’

Hoe lang doet u al aan stamboomonderzoek?

‘Zo’n 25 jaar. Eerst in het stadsarchief van Den Bosch samen met mijn ouders en mijn man. Later vooral via internet, maar niets is zo leuk als snuffelen in de echte archieven. Dus daar kun je me ook nog steeds wel vinden, alleen of met mijn man. Zo heb ik ontdekt dat “onze” achternaam in de 17^de eeuw ook met een ck werd geschreven, net als het naambordje op mijn ouderlijke woning. Als je eenmaal begint, kun je niet meer stoppen. Je blijft nieuwsgierig naar wat er nog meer te vinden is. Voor wat betreft de familie Van der Mar(c)k zit ik al rond het jaar 1640. Voor wat betreft mijn moeders achternaam Hoogenboom rond 1758. Voor wat betreft mijn man zijn achternaam Boon op 1737 en voor zijn moeders achternaam Vleeschhouwer omstreeks 1735.’

Wat zijn de belangrijkste vragen die u wilt beantwoorden door middel van stamboomonderzoek?

‘Mijn doel is om niet alleen achter namen en data te komen, maar ook om zoveel mogelijk te leren over hoe men geleefd heeft. Wat hebben mijn voorouders meegemaakt, hoe zag de wereld er voor hen uit?’

Welke voorouder(s) intrigeren u het meest en waarom?

‘Eigenlijk kan ik geen echte keuze maken. Maar als ik dan toch moet kiezen, dan de voorouders van mijn man, via de moeder van de vader van de moeder van mijn man, oftewel 1 van zijn overgrootmoeders, zij was een Barzilaij. De verste tot nu toe gevonden voorouder van deze tak is Joseph Hay Barzilay, geboren omstreeks 1715 in Venetië. Drie van zijn zonen zijn in 1775 naar Amsterdam gekomen. Waarom deden ze dat?

Zoon Abraham (geboren omstreeks 1741 in Venetië, overleden 26 maart 1796, waarschijnlijk in Amsterdam) ligt begraven op de Portugees Joodse begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel. Naast hem ligt zijn vrouw Lea bat Joseph Marselha Escaramello (ook zij is geboren in Venetië, omstreeks 1749 en overleden 31 december 1815 in Amsterdam). En ook hun zoon Isaac (geboren omstreeks 1770 in Venetië, overleden 8 jun 1847 in Amsterdam) ligt daar begraven. Van alle drie hebben we de graven dankzij een behulpzame gids aldaar gevonden. Hoe bijzonder, ze liggen bijna bij ons om de hoek begraven en niemand in de familie wist dat. De stenen van Abraham en Lea zijn in het Portugees opgesteld, de steen van Isaac in het Hebreeuws.

De grafsteen van Isaac in het Hebreeuws, op de Portugees Joodse begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel

‘Vorig jaar zijn we naar Venetië gegaan om daar de Gheto Novo, Gheto Vechio en Ghetto Nuovissimo te bezoeken, drie delen van een stadswijk in Venetië. Een unieke, veilige plek voor Joden tussen 1516 en 1797. We hebben door de straten gelopen waar de familie Barzilay ook gewoond en dus gelopen heeft, samen met een gids die ons meer over het Joodse leven in die tijd vertelde. Dat was heel bijzonder.

Zo leerden we dat de naam “Gheto” vanuit de ijzergieterij komt die hier gevestigd was, het betekent “slak”, een restproduct van de ijzergieterij.

Ten tijde van de verhuizing van de 3 broers Barzilay was het getto overbevolkt. Er woonden zo’n 5000 mensen op een gebied van 2 hectare. Daar verrezen dan ook de eerste “wolkenkrabbers” van 6 of zelfs 8 verdiepingen. Zou dat de reden van de broers zijn geweest dat ze besloten te vertrekken met hun gezinnen?

Ook zijn we naar de oude Joodse begraafplaats gegaan in de hoop iets meer terug te vinden over Joseph Hay Barzilay, maar helaas was die afgesloten voor publiek.’

Kunt u vertellen over een bijzondere ontdekking, ervaring of moment tijdens uw stamboomonderzoek?

‘Voor mij is het meest bijzondere moment de ontdekking op 6 mei 2017 van een foto van een tot 1997 onbekend jongetje in de familie.

Mijn schoonmoeder had een Joodse vader (Michel Vleeschhouwer), die in Auschwitz is omgebracht. Ook 3 broers van haar zijn daar of vanuit daar in Midden-Europa omgebracht (Jacob, Leendert en Daniël) en een zus van haar heeft Auschwitz overleefd (de man van die zus, David van Dijk, werd in Mauthausen omgebracht). Er werd door de overlevenden niet gesproken over de oorlog. Wel gonsden er geruchten dat de familie was verraden door iemand in de familie.

Door mijn stamboomonderzoek vond ik twee neefjes van haar, Joseph en Michel, die op 4- en 1-jarige leeftijd samen met hun moeder (Keetje van der Bijl) in Sobibor zijn vermoord. Vader Samuel, een broer van mijn schoonmoeder overleefde de oorlog. Op het moment dat ik de namen van deze neefjes vond in de archieven, waren onze eigen zonen van dezelfde leeftijd. Niemand kon iets over deze twee jongetjes of hun moeder vertellen, zo triest.

Een paar jaar geleden kreeg ik contact via Facebook met twee dochters van een broer van mijn schoonmoeder. Hij was al voor de oorlog naar Amerika vertrokken. Zij hadden de nodige vragen over de geschiedenis van hun vader, want ook hij was blijkbaar geen verteller. Ze stuurden wat foto’s op met daarop op de achterzijde Nederlandse tekst, die zij niet konden lezen, met de vraag of ik ze wilde vertellen wat er stond en wie de personen op de foto’s waren in relatie tot hun vader. Twee van deze foto’s waren de onderstaande foto’s:

Ik werd overvallen door allerlei emoties, daar stond Joseph! Door zijn papa “Jopie” genoemd. Op een foto die twee dagen voor zijn 2^de verjaardag was gemaakt. Eindelijk kon ik de familie laten zien wie hij was. Helaas zijn er geen foto’s van zijn moeder of broertje boven water gekomen, of van zijn vermoorde ooms… maar dit was absoluut een onverwachte schat.

Met toestemming van de familie in Amerika heb ik hun foto van “Jopie” gedeeld met Yad Vashem en het Joods Monument.

Dankzij de door MyHeritage geboden mogelijkheid om foto’s te verbeteren en in te kleuren is Joseph nog meer tot leven gekomen:

Tijdens het onderzoek kwam ik er ook achter wie achter het verraad zat van de familie, of daar in ieder geval van is beschuldigd: dat was Ans (Anna) van Dijk. De enige vrouw in Nederland die na de oorlog voor haar oorlogsmisdaden (verraad van Joden, ze was zelf Joods) ter dood werd veroordeeld en is geëxecuteerd op 14 januari 1948. En hoe haar relatie tot de familie was, ze was de halfzus van de hierboven vermelde David van Dijk. Ze heeft overigens zelf tot het eind volgehouden dat ze de familie niet heeft verraden.’

Wat zijn de reacties van uw familie? Zijn de familieleden betrokken bij het onderzoek, of bijvoorbeeld actief lid van uw MyHeritage familiesite?

‘Er zijn zeker familieleden aangestoken door het genealogie-virus. Zo is een nicht van mij ook begonnen met haar stamboom op MyHeritage. Ook het aangeboden DNA-onderzoek heeft de interesse binnen de familie gewekt; meerdere familieleden hebben zich al laten testen. Een nicht van mijn man is ook volop bezig met stamboomonderzoek en geeft zelfs rondleidingen in Amsterdam. Daarin vertelt ze onder andere over de Joodse geschiedenis van de familie.’

Zou u anderen aanbevelen, ook hun familiegeschiedenis te ontdekken en waarom?

‘Je leert zo veel over je voorgeschiedenis “waar kom ik vandaan” en over beslissingen die soms genomen moesten worden binnen families. Of bijvoorbeeld over eigenschappen: waar komt de muzikaliteit, creativiteit, sportiviteit of iets dergelijks vandaan in de familie?

Als je kinderen hebt is het ook heel leuk om met hun dingen te delen als ze met geschiedenisles op school bezig zijn. Zo gaat de geschiedenis ook meer voor hen leven, als ze weten dat hun familie daar toen ook bij aanwezig was en wat deze voorouder daar toen deed.’

Welke tips heeft u voor anderen die hier ook mee bezig zijn?

‘Praat zoveel mogelijk met familieleden over vroeger. Put uit hun herinneringen, vraag of ze deze voor je willen opschrijven of noteer ze zelf. Maak eventueel vooraf een vragenlijstje of gebruik deze lijst met handige interview vragen. Ik heb nog altijd spijt dat ik wel veel met familie heb zitten kletsen over vroeger, maar het nooit heb opgeschreven en niet heb onthouden. Dus wacht vooral niet te lang.

Er is tegenwoordig heel veel onderzoek mogelijk via internet, maar vermeld altijd waar je je informatie vandaan hebt gehaald en ook wanneer, dus doe aan correcte bronvermelding. Check de informatie ook. Kopieer niet zomaar gegevens uit andere stambomen, vooral niet als daar geen (betrouwbare) bronvermeldingen bij staan.

Als je een vergissing in een andere stamboom ziet, geef dat dan door aan de eigenaar van de boom onder vermelding van jouw betrouwbare bronvermelding. Zodat de eigenaar van die boom de vergissing kan herstellen, omdat duidelijk is dat jouw informatie correct is.’

Zijn er nog andere bijzonderheden die u graag wilt delen?

‘Het is ook ontzettend leuk om de gevonden familiegegevens te verwerken in een boekje. Vermeld daarin niet alleen de gevonden stamboomgegevens, maar ook de geschiedenis op dat moment rondom de desbetreffende persoon, het liefst met foto’s of plaatjes. Beschrijf bijvoorbeeld waar overgrootvader woonde met zijn gezin, wat was zijn beroep, is hij in militaire dienst geweest, wat gebeurde er in zijn woonplaats in de tijd dat ze een gezin vormden, wat gebeurde er in Nederland, hoe gingen de mensen toen gekleed….. je kunt het zo uitgebreid maken als je zelf wilt. Zo heb ik voor diverse gezins- en familieleden een stamboom in Word opgesteld, met ook daarin natuurlijk de nodige bronvermeldingen. Ik heb er voor gekozen om deze bomen in een rechte mannelijke lijn op te stellen, maar je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om een vrouwelijke lijn te volgen. Of als die in jouw familie voorkomt, naar een belangrijk of opmerkelijk familielid in de geschiedenis. Wees creatief, maar baseer je bestand wel op feiten of zeg het als je een veronderstelling doet. Zo ontstaat een leuk boekje van de familiegeschiedenis.’